نکات حقوقی در مورد گودبرداری
گودبرداری طبق مبحث دوازدهم مقررات ملی ساختمان به هر روش از حفاری و خاک برداری در تراز پایین تر از سطح طبیعی زمین یا در تراز پایین تر از زیر پی ساختمان مجاور انجام می شود.
طبق تعریف سازمان ملی ایمنی آمریکا (OSHA) «گودبرداری به معنای هرگونه خاک برداری، ایجاد حفره یا فضای خالی در خاک، حفر ترانشه و یا چال انداختگی در سطح خاک ناشی از برداشتن و جابجایی خاک توسط انسان است.»
این عملیات یكی از مراحل بسیار حساس و مهم ساخت و ساز مهندسی به شمار می‌رود. نکته مهم در این عملیات این است که در گودبرداری باید به حفظ تأسیسات و ساختمان های فنی موجود در محل پروژه توجه زیادی داشت.
به ویژه در خاکبرداری ساختمان با عمق های بیش از ۸ متر ساختمان حتما باید مورد بررسی مهندس محاسب یا ناظر قرار گیرد و با توجه به نوع بنا و عمق قرارگیری پی ساختمان نسبت به کف پی مورد بررسی دقیق قرار گیرد.
دوره باز بودن گود باید زمان بندی مشخصی داشته باشد (زمان شروع گودبرداری، زمان برپایی سازه نگهبان، زمان خاتمه گودبرداری) مهندس ناظر و در صورت لزوم نماینده شرکت مکانیک خاک باید بر عملیات گودبرداری نظارت کافی اعمال کنند. گودبرداری و اجرای سازه نگهبان باید مطابق نقشه های اجرایی و مشخصات اجرایی (دستی، ماشینی) و اصول فنی پیش انجام شود.
هدف از گودبرداری
در سال های اخیر با افزایش تراکم و تعداد طبقات و نیاز به تأمین پارکینگ و سایر سطوح خدماتی در ساختمان ها بویژه در مناطق مرکزی شهرها ، عمق گودبرداری نیز بیشتر شده است. دستیابی به خاک سفت و بکر، پایین آوردن مرکز ثقل سازه، قرارگیری فنداسیون در محل امن و دور از سیل و یخبندان، احداث كانالها ، مخازن زيرزميني و احداث پاركينگ از اهداف گودبرداری به شمار می آیند.
- گودبرداری غیر اصولی
رعایت نکردن مقررات قانونی در گودبرداری، صدمه به ساختمان های اطراف و ایجاد حوادث ناگوار برای افراد، بخش کوچکی از خطراتی است که در گودبرداری های غیر اصولی می تواند ایجاد شود. خساراتی که در پی هر گودبرداری غیر اصولی ایجاد می شود، نیازمند تشکیل پرونده و طرح دعوا در مراجع حقوقی و قضایی است و از این منظر، باید مشخص شود، چه عواملی در بروز این خسارت نقش داشته اند.
در اجرای گودبردای کارفرما موظف است تا مشخصات املاک مجاور را از شهرداری اخذ کرده و در اختیار طراح بگذارد.
طراح پس از در اختیار داشتن مشخصات املاک مجاور باید یک ارزیابی اولیه از خطر گودبرداری انجام داده و چک لیستی از این خطرات را تکمیل کند تا به دنبال آن اثرات ایجاد گودبرداری بر ساختمان مجاور را ارزیابی کند و نقشه‌های اجرائی را در اختیار سازنده قرار دهد.
پس از طراحی نوبت به سازنده می‌رسد و سازنده بر اساس نقشه‌های طراح اقدام به گودبرداری کرده و ضوابط موجود را باید رعایت کند.
برخی از خطرات دیگر گودبرداری غیر اصولی:
- سقوط کارگران یا عابر از ارتفاع
- در خطر بودن وسایل و اموال داخل و خارج از گود
- تامین امنیت جانی افراد داخل و خارج از گود
- مسمومیت افراد که اغلب بدلیل تنفس بخارها و گاز‌های سمی است.
- کمبود اکسیژن که منجر به خفگی میشود.
- سقوط آوار و ریزش دیوار
- برخورد به تاسیسات زیرزمینی (گاز، آب، برق و…) و ایجاد خسارت
- گودبرداری غیر اصولی و ریزش ساختمان
انواع ریزش گود
به طور کلی ریزش دیواره گود به سه دسته تقسیم بندی می شود:
- ریزش ساختمان مجاور
- ریزش دیواره خاکی محل گودبرداری شده
- ریزش دیوار قسمتی از ساختمان قدیمی که برای پایدارسازی هر چه بیشتر ساختمان های مجاور هنوز تخریب نشده است.
ماشین آلات گودبرداری
گودبردای عمیق نیازمند به کارگیری ماشین آلاتی از قبیل بیل مکانیکی، مینی بیل مکانیکی، بابکت، بیل دکل بلند، جرثقیل و باکت حمل خاک، تاورکرین، بادسون، خاور، کامیون جفت، کامیون تک و… می باشد.
برای برداشت خاک، عملیات خاکبرداری، پنل برداری، تسطیح و آماده سازی جهت پایدارسازی بخش های مختلف دیواره، برداشت ترانشه و بارگیری کامیون های کمپرسی در پروژه های مربوط به خاکبرداری و گودبرداری از بیل مکانیکی استفاده می شود. و در شیفت شب نیز وظیفه بارگیری خاک و نخاله به داخل ماشین آلات حمل خاک برعهده بیل مکانیکی خواهد بود. برای پروژه هایی با دسترسی راحت از کامیون ده چرخ برای حمل حجم بیشتری از خاک و تسریع در امور استفاده می شود.
بیل ها به دونوع چرخ لاستیکی و چرخ زنجیری تقسیم بندی می شوند. بیل ها با ادوات مختلف که به استیک آن ها وصل می شود فعالیت های مختلفی دارند مانند (پیکور- باکت- قیچی-دستگاه حفار-ارّه).
برای برداشت و جابه جایی خاک و بارگیری و تجمع دپوی خاکی در عملیات های گودبرداری و خاکبرداری از لودر استفاده می شود. لودر سریعتر از سایر ماشین آلات دیگر مانند بیل مکانیکی عملیات مورد نظر را انجام می دهد. در زمین هایی که جنس آن زیاد سخت نباشد، از لودر برای تمیز کردن محل کار نیز استفاده می شود.
ماشین آلات سبک تر مانند مینی بیل مکانیکی و بابکت جهت پروژه های کوچک تر و حجم خاک کم تر، کارآمد است. اما در پروژه های بزرگ برای رگلاژ کف گود از این ماشین آلات استفاده می گردد.
جرثقیل سنگین و باکت و در بعضی پروژه ها تاورکرین و باکت نیز برای جمع آوری رمپ مورد استفاده قرار می گیرند.
انتخاب نوع ماشین آلات خاکبرداری و بارگیری به پارامترهای زیر بستگی دارد:
-
- جنس زمین
- میدان مانور ماشین آلات
- امکان تردد ماشین آلات
سازه نگهبان
مطابق مبحث هفتم مقررات ملی ساختمان (پی و پی‌سازی)، سازه‌های نگهبان به سازه‌هایی اطلاق میشود که برای نگهداری خاک به کاربرده می‌شوند. این سازه‌ها شامل انواع دیوارها و سیستم‌های نگهبان هستند، که در آن‌ها عناصر سازه‌ای ممکن است با خاک یا سنگ ترکیب شده و یا در آن‌ها از تسلیح خاک استفاده شود.
باید دقت کرد هدف سازه نگهبان حفاظت دیواره گود است، بنابراین تمامی روش‌های محافظت سازه مجاور گود از داخل گود اشتباه است.
قبل از انجام هر کار ساختمانی و اقدام به گودبرداری به منظور جلوگیری از ریزش دیوارهای گود، رانش خاک و پایدار کردن گود در برابر حرکات افقی، سازه‌ای در درون خاک به نام سازه نگهبان احداث میشود که ساخت این سازه نیازمند دانش خاک شناسی و مهندسی طراحی است که تا این سازه بتواند در برابر انواع رانش و دیگر اتفاقات پایدار باشد. البته عوامل مختلفی نیز وجود دارد که نشان دهنده خطرناک بودن گود و از عوامل مهم موثر بر ریزش گود است:
- خواص مکانیکی و فیزیکی خاک دیواره گود
- لغزش خاک دیواره گود
- فرونشینی و تورم (برآمدگی) دیواره گود
- واژگون شدن دیواره گود
- ضعیف یا حساس بودن ساختمان مجاور
- ضعیف بودن خاک
- عمیق بودن گود
- طولانی شدن مدت باز موندن گود (که خطر ریزش گود را خصوصا در زمان بارندگی بالامیبرد)
- بالا بودن سطح آب‌های زیرزمینی و وقوع فرآیند جوشش
- بالا آمدگی یا فشردگی (چلاندگی) کف و دیواره گود
- فشار وارده از طریق معابر مجاور به دیواره گود
- استفاده از نیروی کار با مهارت کم
- کیفیت مصالح
- لرزه خیزی منطقه
انواع سازه هاي نگهبان در گودبرداري :
- روش مهار سازي
- روش دوخت به پشت
- دیواره ي دیافراگمی
- مهار متقابل(گودبرداری عرض کم و در مناطق شهري)
- اجراي شمع
- سپر کوبی (خاك محل خیلی سست و ریزشی)
- اجراي خرپا ( در مناطق شهري)
- روش پلکانی یا منبري
- روش جزء به جزء (عمق گودبرداری کم و ساختمان همسایه ناپایدار )
نکته
امکان ریزش دیواره در گودبرداری های با عمق کم نیز وجود دارد.
کاربرد سازه نگهبان همین است.
اگر عمق گودبرداری از میزان 1.2 متر بیشتر باشد، اجرای سازه نگهبان الزامی است.
این عمق برای خاک های معمولی و در شرایط غیر بحرانی است.
در صورت نامساعد بودن خاک و یا احتمال وجود بارهای بیش از اندازه، احتمال ریزش دیواره های گود در عمق های کمتر از 1.2 متر نیز وجود خواهد داشت.